Poprzez przedawnienie roszczeń, należy rozumieć określone granice czasowe, w których wierzyciel może żądać skutecznego spełnienia określonego świadczenia majątkowego (świadczenia majątkowe to takie, w których da się określić ich wartość np. o zapłatę sumy pieniężnej) od dłużnika.
W kodeksie cywilnym przewidziano instytucję przedawnienia roszczeń po to, aby wyeliminować taki stan prawny, w którym nie powstają niekorzystne skutki prawne dla wierzyciela, który pomimo upływu czasu nie wykonuje przysługujących mu uprawnień. Dlatego roszczenia majątkowe zgodnie z art. 117 § 1 KC ulegają przedawnieniu. Tak więc, przedawnienie roszczeń majątkowych jest regułą, od której odstępstwa mogą przewidywać tylko normy o randze ustawy.
Istotną kwestią jest także fakt, że przedawnione roszczenie nie wygasa, tylko zamienia się w tzw. zobowiązanie niezupełne (naturalne), którego główną cecha jest niemożność jego przymusowej realizacji. Jednak przedawnienie sąd uwzględnia tylko na zarzut dłużnika. Więc, jeżeli do sądu zostanie wniesione przez wierzyciela powództwo, oparte na przedawnionym roszeniu, a pozwany (dłużnik) podniesie zarzut przedawnienia, sąd takie powództwo oddali. Natomiast gdyby dłużnik zachował się biernie i nie podniósł tego zarzutu, sąd rozpatrzy powództwo tak, jakby przedawnienie roszczenia w ogóle nie nastąpiło. Sąd nie może uwzględnić przedawnienia roszczenia z urzędu, tą decyzję zgodnie z art. 117 §2 KC pozostawiono wyłączenie dłużnikowi, który może, ale nie musi z tego uprawnienia skorzystać.
Jak zostało powiedziane na wstępie, do przedawnienia dochodzi na skutek niewykonania roszczenia przez określony w ustawie okres czasu. W kodeksie cywilnym ustawodawca przewidział różne terminy przedawnienia, w zależności od charakteru oraz źródła samego roszczenia. Reguła ogólna znajdująca się w art. 118 KC mówi, że „jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.” Poprzez świadczenie okresowe należy rozumieć takie świadczenie, które dłużnik jest zobowiązany spełniać w określonych odstępach czasu, są to np. raty alimentacyjne, czynsz itp. Natomiast świadczenia związane z działalnością gospodarczą to takie, które przysługują osobom zarówno prawnym jak i fizycznym, które profesjonalnie i zarobkowo trudnią się prowadzeniem działalności gospodarczej.
Skoro przedawnienie następuje na skutek upływu czasu, konieczne staje się ustalenie od kiedy liczy się jego bieg. Z pomocą przychodzi nam art. 120. § 1, który mówi, że „bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.” Poprzez wymagalność roszczenia należy rozumieć taki czas, po upływie którego, dane świadczenie powinno być spełnione, tzn. jeżeli została wystawiona faktura VAT na której zaznaczono, że powinna ona zostać opłacona w terminie 7 dni, to roszczenie o zapłatę staję się wymagalne po upływie tego okresu, przed upływem tego czasu dłużnik może powinien ale nie musi spełniać świadczenia.
Przed ustaleniem, czy nastąpiło przedawnienie roszczenia należy także ustalić, czy nie doszło do tzw. zawieszenia lub przerwania jego biegu. Termin przedawnienia może zostać zawieszony na skutek zaistnienia okoliczności przewidzianych w art. 121 KC i art. 122 KC. Tak więc, jeżeli przyczyna zawieszenia nastąpiła po rozpoczęciu biegu przedawnienia, bieg ten zostaje wstrzymany (nie przerwany) a po jej ustąpieniu biegnie on dalej (nie na nowo). Termin przedawnienia może zostać również przerwany, jeżeli wierzyciel dokona pewnych kroków, które służą zaspokojeniu jego roszczenia. W tym przypadku po ustaniu przeszkody, termin przedawnienia zaczyna się liczyć od początku, tak jakby w ogóle nie zaczął biec. Czynności, które powodują przerwanie biegu przedawnienia zostały określone w art. 123 § 1 KC. Przykładem przerwania biegu przedawnienia może być więc skuteczne złożenie pozwu do sądu o zapłatę zaległej faktury, czy też przyznanie (oświadczenie) dłużnika w odpowiedzi na przesądowe wezwanie do zapłaty o istnienia długu.
Reasumując, jeżeli do dłużnika zostanie skierowane wezwanie do zapłaty przedawnionego ale istniejącego roszczenia, to przysługują mu następujące środki działania:
Należy także pamiętać o tym, że przedawnione zobowiązania mogą zostać np. dopisane do KRD, a to rodzi szereg konsekwencji w postaci utrudnienia w korzystaniu z usług finansowych (np. kredyt, leasing).
