Wiek sprawcy, ofiary i świadka w postępowaniu karnym.

W przypadku styczności z prawem karnym wiek uczestnika postępowania występującego przed sądem, jak i organami zarówno policji, czy prokuratury – może budzić wiele wątpliwości. Niekiedy my, bądź członek naszej rodziny musi partycypować w postępowaniu karnym. Co zatem w przypadku, gdy taka osoba ma mniej niż 18, bądź nawet mniej niż 13 lat? Odpowiedź znajdziemy w przepisach prawa, które nie są obojętne wobec wieku zarówno samego sprawcy, jak i pokrzywdzonego czy świadka.

I. Wiek sprawcy czynu.

Z uwagi na fakt, iż oskarżony pełni najważniejszą rolę w postępowaniu karnym, kodeks karny oraz przepisy pozakodeksowe bardzo szczegółowo regulują sytuację młodszych sprawców, co ma bezpośredni wpływ względem ustalenia ewentualnej odpowiedzialności. Wobec sprawców, którzy ukończyli 17 rok życia stosuje się kodeks karny, natomiast w odniesieniu do wyjątków oraz sprawców młodszych – można dokonać następującego rozróżnienia:

1. Ukończenie 10 roku życia – pozwala Sądowi rodzinnemu zastosować łagodne środki wychowawcze według ustawy „o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich”, najczęściej orzekana jest nagana, obowiązek przeproszenia bądź innego odpowiedniego zachowania się dziecka;

2. Między 13, a 17 rokiem życia – odpowiedzialność nieletnich sprawców czynów karalnych ustalana jest również na podstawie ustawy „o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich” – jest to odpowiedzialność wychowawczo-poprawcza nastawiona na pomoc, lecz również edukację zdemoralizowanych członków społeczeństwa. Możliwe jest umieszczenie nieletniego w ośrodku wychowawczym, bądź poprawczym. Dość często ustanawiany jest również nadzór kuratorski.

3. Między 17, a 18 rokiem życia – wyjątkowo, gdy przemawiają za tym szczególne okoliczności sprawy oraz samego sprawcy – w zakresie wymierzanej kary osoba dorosła jest traktowana jak osoba nieletnia – Sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy;

4. Między 15, a 17 rokiem życia – odpowiedzialność nieletnich sprawców ustalana na podstawie kodeksu karnego, to surowsza względem poprzedniej odpowiedzialność karna, polegająca na traktowaniu osoby nieletniej co do zasady już jak osoby dorosłej, w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. W tym przypadku orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.

5. Sprawca młodociany – w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat, może liczyć na szereg dobrodziejstw ze strony Sądu przy wymierzaniu kary z uwagi na młody wiek, a także na nadzwyczajne złagodzenie kary. Sąd wymierzając karę młodocianemu, kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować.

6. Sprawca dorosły – pełna odpowiedzialność według kodeksu karnego.

Polski ustawodawca dostrzega odrębności psychofizyczne oraz rozwojowe zarówno dzieci, młodzieży, jak i dorosłych. Niedojrzała osobowość i ograniczona zdolność rozumienia znaczenia dokonywanych czynów przekłada się wprost na „surowość” sankcji. Nieletnich sprawców przestępstw prawo polskie co do zasady traktuje jak ofiary zaniedbania, którym trzeba pomóc, stosując środki ochrony i wychowania, a nie kary. Obecnie nieletni sprawcy czynów zabronionych tylko wyjątkowo odpowiadają na zasadach przewidzianych w kodeksie karnym. Dzieje się tak, ponieważ rozwój fizyczny i psychiczny nieletnich nie jest ukończony, a poziom ich świadomości i np. umiejętność rozróżniania dobra i złą są znacznie niższe niż u osób dorosłych. Tym samym mniejsza lub zupełnie wyłączona jest ich zdolność do zawinienia. Przepisy dotyczące nieletnich sprawców ujęte są w wyżej wskazanej ustawie o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich z dnia 9 czerwca 2022 r., która realizuje model opiekuńczo-wychowawczy. Nieletnim w znaczeniu ścisłym jest – osoba, która w chwili popełnienia czynu nie ukończyła lat 17. Z tą grupą osób łączy się postępowanie o czyny karalne. W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków, uwzględniając przy tym interes społeczny. W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę jego osobowość, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji. Nie bez znaczenia pozostaje również charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego.

Powyższe pojęcia należy odróżnić od terminów: osoba „pełnoletnia” oraz osoba „małoletnia”. Pojęć tych używa się przede wszystkim w obszarze prawa cywilnego. Zgodnie z art. 10 kodeksu cywilnego, pełnoletnim jest, kto ukończył lat 18, inne osoby są zatem małoletnie. Małoletni może uzyskać pełnoletność wcześniej, jednakże tylko poprzez zawarcie małżeństwa i nie traci jej w razie jego unieważnienia.

Na każdym etapie postępowania, bez względu na wiek sprawcy czy ofiary warto zasięgnąć porady, czy zwrócić się po pomoc do osób mających doświadczenie w tego typu sprawach. Dawid Suszyński -Adwokat Gdańsk sprawy karne, pomoże zrozumieć zawiłość postępowania karnego oraz będzie strzegł prawidłowości procedur sądowych.

II. Wiek pokrzywdzonego i świadka

Udział w procedurze karnej osoby pokrzywdzonej przestępstwem, bądź świadka sprowadza się w głównej mierze do udziału w przesłuchaniu. Co do zasady, pokrzywdzonego oraz świadka, którzy nie ukończyli 15 lat – nie przesłuchuje się.

W sprawach o niektóre tylko przestępstwa między innymi przeciwko wolności, w tym również wolności seksualnej – art. 185a kodeksu postępowania karnego ustanawia wyjątek od powyższej zasady i wskazuje, iż pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się co do zasady tylko raz i tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Przesłuchanie przeprowadza sąd z udziałem biegłego psychologa, pełnomocnik pokrzywdzonego również ma prawo wziąć udział w przesłuchaniu. Jeżeli nie ogranicza to swobody wypowiedzi małoletniego, przesłuchanie powinno odbywać się również w obecności jego przedstawiciela ustawowego. Pokrzywdzony, który w chwili przesłuchania ukończył 15 lat, lecz nie ukończył 18 roku życia, jest przesłuchiwany w powyższych warunkach, tylko gdy zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na jego stan psychiczny.

W wyżej opisanym trybie, jedynie w przypadku niektórych tylko przestępstw wskazanych w ustawie, przesłuchuje się świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat. Świadka, który w chwili przesłuchania ukończył 15 lat, przesłuchuje przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że bezpośrednia obecność oskarżonego przy przesłuchaniu mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania lub wywierać negatywny wpływ na jego stan psychiczny. Warto przy tym wskazać, iż gdy choć jeden z oskarżonych jest nieletni lub przesłuchuje się świadka, który nie ukończył 15 lat – sąd może wyłączyć jawność rozprawy w całości albo w części.

W sprawach o przestępstwa zgwałcenia (określone w art. 197-199 Kodeksu Karnego), pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze świadka tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, i tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania. Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. W przesłuchaniu pokrzywdzonego ma prawo wziąć udział jego pełnomocnik, natomiast przedstawiciel ustawowy lub osoba pełnoletnia wskazana przez pokrzywdzonego również ma prawo być obecna przy przesłuchaniu, jeżeli tylko nie ogranicza to swobody wypowiedzi przesłuchiwanego. Warto wskazać, iż na wniosek pokrzywdzonego należy zapewnić, aby biegły psycholog biorący udział w przesłuchaniu był osobą tej samej płci co pokrzywdzony, chyba że będzie to utrudniać postępowanie.

„Niebieski pokój”

Przepis art. 185d kodeksu postępowania karnego określa, w jakim pomieszczeniu może odbywać się wyżej opisane przesłuchanie pokrzywdzonego, bądź świadka. Przepis ten stanowi, iż musi to być odpowiednio przystosowane pomieszczenie w siedzibie sądu lub poza jego siedzibą. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2020 r. w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a-185c k.p.k., szczegółowo określa warunki, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich przesłuchań, w tym ich wyposażenie techniczne, mając na względzie konieczność zapewnienia swobody wypowiedzi i poczucia bezpieczeństwa osób przesłuchiwanych. Samo pomieszczenie nazywane w praktyce tzw. „niebieskim pokojem”, to pokój przesłuchań, który najczęściej przylega do pokoju technicznego. Pomieszczenia te, są od siebie oddzielone lustrem obserwacyjnym tzw. lustrem weneckim. Kolorystyka pokoju przesłuchań utrzymana jest w barwach jasnych i stonowanych, najczęściej właśnie w odcieniach koloru niebieskiego. Pokój przesłuchań wyposaża się także w meble dostosowane dla dzieci. W pokoju znajdują się materiały umożliwiające uzyskanie zeznań od świadka, w szczególności kredki, papier, a także materiały umożliwiające obniżenie poczucia lęku i napięcia, w szczególności poduszki oraz maskotki do przytulania. Rozporządzenie określa także sposób przeprowadzenia samego przesłuchania np. przed rozpoczęciem przesłuchania, biegły psycholog, przeprowadza ze świadkiem wstępną rozmowę w pokoju przesłuchań w celu nawiązania z nim kontaktu, ustalenia indywidualnych potrzeb świadka oraz w razie potrzeby obniżenia poziomu lęku i niepokoju świadka.

W przypadku wątpliwości bądź dalszych pytań najlepiej skontaktować się z profesjonalnym pełnomocnikiem lub obrońcą. Chcesz zasięgnąć porady? Możesz zrobić to tutaj: https://adwokat.suszynski.com.pl/.